Χρονολόγηση: ο ναός αυτός θεμελιώθηκε τον 11ο αι., περίπου το 1050 μ.Χ.
Τοποθεσία: Βρίσκεται στην οδό Ερμού. Στο σημείο όπου θεμελιώθηκε αυτή η εκκλησία στην αρχαιότητα υπήρχε αρχαίος ναός της Δήμητρας ή της Αθηνάς.
Τοποθεσία: Βρίσκεται στην οδό Ερμού. Στο σημείο όπου θεμελιώθηκε αυτή η εκκλησία στην αρχαιότητα υπήρχε αρχαίος ναός της Δήμητρας ή της Αθηνάς.
Ιστορία:
- θεμελιώθηκε τον 11ο αι.
- το 1075 προστέθηκε το παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας, αργότερα ο νάρθηκας και στις αρχές του 12ου αι. το προστώο
- κατά την Επανάσταση υπέστη φθορές, οι οποίες αργότερα επιδιορθώθηκαν
- το 1834, κατά τη διάνοιξη της οδού Ερμού, επρόκειτο να κατεδαφιστεί. Σώθηκε όμως χάρη στην παρέμβαση του Λουδοβίκου της Βαυαρίας, πατέρα του Όθωνα
- τον Αύγουστο του 1883 είχε βγει κυβερνητική απόφαση κατεδάφισης, η Καπνικαρέα όμως δεμ κατεδαφίστηκε χάρη στη σθεναρή παρέμβαση του Μητροπολίτη Αθηνών
- από το 1931 παραχωρήθηκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών για άσκηση των φοιτητών της Θεολογικής Σχολής
Ονομασία:
Η εκκλησία, αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου, είναι γνωστή με το όνομα Καπνικαρέα. Άλλα ονόματα που αναφέρονται κατά καιρούς είναι: Καμουκαρεά, Καμουχαριώτισσα και Παναγία της Βασιλοπούλας. Για αυτές τις ονομασίες υπάρχουν διάφορες ερμηνείες, όπως:
Η εκκλησία, αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου, είναι γνωστή με το όνομα Καπνικαρέα. Άλλα ονόματα που αναφέρονται κατά καιρούς είναι: Καμουκαρεά, Καμουχαριώτισσα και Παναγία της Βασιλοπούλας. Για αυτές τις ονομασίες υπάρχουν διάφορες ερμηνείες, όπως:
- το επάγγελμα του κτήτορα του ναού που μπορεί να ήταν καπνικάριος, δηλαδή εισπράκτορας του καπνικού φόρου, του φόρου των οικοδομών, που επέβαλε ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Α’ (802-811)
- η γειτνίαση της εκκλησίας με εργαστήρια μεταξωτών υφασμάτων (των καμουχάδων ή καμουκάδων)
- ο καμουχάς που σκέπαζε την εικόνα
- τα θαύματα που έκανε η Παναγία, δηλαδή η Παναγία που κάμνει χάρες – η καμουχαριώτισσα – η Καπνικαρέα
- σύμφωνα με το Δ. Σουρμελή, το όνομα παραπέμπει στην καπνισμένη εικόνα της Παναγίας λόγω της πυρπόλησης του ναού από τους Τούρκους το 1689
- το όνομα Παναγία της Βασιλοπούλας συνδέεται μάλλον με κάποια από τις Αθηναίες αυτοκράτειρες του Βυζαντίου, ίσως την Ευδοκία, σύζυγο του Θεοδοσίου του Β’, κόρη του φιλοσόφου Λεοντίου, που ήταν ιδιαιτέρως μορφωμένη και η οποία πρέπει να είχε θεμελιώσει σε αυτή τη θέση κάποια παλαιοχριστιανική Βασιλική, πάνω στην οποία αργότερα χτίστηκε ο ναός της Καπνικαρέας
Αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά:
- ακολουθεί τον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο αθηναϊκού τύπου
- ο τρούλος στο εσωτερικό του ναού στηρίζεται σε 4 κίονες με ρωμαϊκά κιονόκρανα
- οι τοίχοι του ναού στο κάτω μέρος είναι κατασκευασμένοι έτσι ώστε οι δόμοι από τα παλαιοχριστιανικά μνημεία που χρησιμοποιήθηκαν στα χαμηλά μέρη να σχηματίζουν σταυρούς
- λίγο πιο πάνω, στα ανώτερα τμήματα, ακολουθείται το πλινθοπερίκλειστο, ενώ υπάρχουν και ζώνες με λιτό κεραμοπλαστικό διάκοσμο
- στα τέλη του 11ου – αρχές του 12ου αι. προστέθηκε το προστώο – ο ανοικτός εξωνάρθηκας με δικλινείς στέγες πάνω σε ισάριθμους θόλους με δίλοβα και μονόλοβα παράθυρα Δυτικά και με μικρό κομψό πρόπυλο στεγασμένο με δύο κομψούς κιονίσκους Νότια. Αργότερα τα τοξωτά ανοίγματα του πρόναου κλείστηκαν με υαλοστάσια.
Εικονογράφηση:
Οι τοιχογραφίες στο εσωτερικό του ναού είναι έργα του 20ου αιώνα του Φώτη Κόντογλου και των μαθητών του και αποτελούν ζωντανή συνέχεια της παράδοσης. Ο Κόντογλου, για να δημιουργήσει τις αγιογραφίες αυτές, ακολούθησε τη βυζαντινή παράδοση. Τον 20ο αιώνα δημιουργήθηκε και το ψηφιδωτό της εισόδου.
Οι τοιχογραφίες στο εσωτερικό του ναού είναι έργα του 20ου αιώνα του Φώτη Κόντογλου και των μαθητών του και αποτελούν ζωντανή συνέχεια της παράδοσης. Ο Κόντογλου, για να δημιουργήσει τις αγιογραφίες αυτές, ακολούθησε τη βυζαντινή παράδοση. Τον 20ο αιώνα δημιουργήθηκε και το ψηφιδωτό της εισόδου.
Συμπέρασμα:
Ο ναός με τα προσκτίσματά του δημιουργεί εξωτερικά την αίσθηση χάρης, αρμονίας και ανάτασης με την κλιμάκωση των στεγών και την εναλλαγή χαμηλών και ευθειών γραμμών, ενώ εσωτερικά δίνει την εντύπωση ήρεμης ευρυχωρίας.
Ο ναός με τα προσκτίσματά του δημιουργεί εξωτερικά την αίσθηση χάρης, αρμονίας και ανάτασης με την κλιμάκωση των στεγών και την εναλλαγή χαμηλών και ευθειών γραμμών, ενώ εσωτερικά δίνει την εντύπωση ήρεμης ευρυχωρίας.
Εργαλεία